Luật thuế TNCN được Quốc Hội thông qua ngày 21/11/2007 và có hiệu lực thi hành từ ngày 01/01/2009, tuy nhiên sau gần 4 năm thực hiện đã bộc lộ một số hạn chế trong bối cảnh tình hình kinh tế xã hội đã có nhiều thay đổi như hiện nay. Đó là mức thu nhập của người dân đã có sự thay đổi nhiều, chưa thực sự tạo thuận lợi cho người nộp thuế và có những vấn đề phát sinh thực tế thì Luật chưa bao quát hết. Vì vậy, ngày 22/11/2012 Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế TNCN có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2013, ngày 26/7/2013 Chinh phủ đã ban hành Nghị định số 65/2013/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thuế thu nhập cá nhân, căn cứ vào đó Bộ Tài chính đã ban hành Thông tư số 111/2013/TT-BTC ngày 15/8/2013.

Thông tư số 111/2013/TT-BTC đã thay thế 10 Thông tư hướng dẫn về thuế TNCN trước đó, làm đơn giản hoá việc tra cứu văn bản của người nộp thuế, thống nhất các nội dung hướng dẫn về thuế TNCN. Bên cạnh đó, trong bối cảnh nền kinh tế còn rất nhiều khó khăn, mức thu nhập của người dân giảm sút thì việc giảm mức đóng góp của người dân, tạo động lực thúc đẩy nền kinh tế là những nội dung Thông tư 111/2013/TT-BTC thể hiện rất rõ. Ngoài những vấn đề trên, Thông tư 111/2013/TT-BTC sửa đổi, bổ sung tại Luật Thuế TNCN sửa đổi và các văn bản hướng dẫn thực hiện đã khắc phục những tồn tại trong quá trình thực hiện Luật Thuế thu nhập cá nhân, cải cách thủ tục hành chính, tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế, cụ thể như sau:

Về đối tượng nộp thuế:

Tại Khoản 1 Điều 1 Thồng tư số 111/2013/TT-BTC sửa đổi bố sung Khoản 1 Mục I Phần A Thông tư 84/2008/TT-BTC điều kiện xác định cá nhân cư trú đối với người nước ngoài thuê nhà để ở tại Việt Nam Nam theo quy định của pháp luật về nhà ở, tăng thời hạn thuê nhà để ở theo hợp đồng thuê từ 90 ngày lên 183 ngày. Việc thay đổi này đã tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế, giảm thủ tục hành chính thuế.

Về các khoản thu nhập chịu thuế:

Tại Điều 2 Thông tư 111/2013/TT-BTC bố sung một số khoản phụ cấp, trợ cấp không tính vào thu nhập chịu thuế từ tiền lương, tiền công, bao gồm: trợ cấp hàng tháng, trợ cấp một lần đối với các đối tượng tham gia kháng chiến, bảo vệ tổ quốc, làm nhiệm vụ quốc tế, thanh niên xung phong đã hoàn thành nhiệm vụ; các khoản trợ cấp đối với lực lượng vũ trang; phụ cấp đối với nhân viên y tế thôn, bản; trợ cấp chuyển vùng một lần đối với người Việt Nam đi làm việc ở nước ngoài.

Bổ sung hướng dẫn không tính vào thu nhập chịu thuế từ tiền lương tiền công đối với các khoản sau: khoản tiền ăn giữa ca, ăn trưa do người sử dụng lao động tổ chức bữa ăn giữa ca cho người lao động dưới các hình thức như trực tiếp nấu ăn, mua suất ăn, cấp phiếu ăn; khoản tiền mua vé máy bay khứ hồi do người sử dụng lao động trả hộ (hoặc thanh toán) cho người lao động là người Việt Nam làm việc ở nước ngoài về phép mỗi năm một lần (trước 01/7/2013 chỉ áp dụng đối với người lao động là người nước ngoài làm việc tại Việt Nam); các khoản thanh toán mà người sử dụng lao động trả để phục vụ việc điều động, luân chuyển người lao động là người nước ngoài làm việc tại Việt Nam theo quy định tại hợp đồng lao động, tuân thủ lịch lao động chuẩn theo thông lệ quốc tế của một số ngành như dầu khí, khai khoáng; khoản tiền học phí cho con của người lao động Việt Nam đang làm việc ở nước ngoài học tại nước ngoài theo bậc học từ mầm non đến trung học phổ thông do người sử dụng lao động trả hộ (trước ngày 01/7/2013 chỉ áp dụng đối với người nước ngoài làm việc tại Việt Nam có con học tại Việt Nam).

Các khoản lợi ích bằng tiền hoặc không bằng tiền ngoài tiền lương, tiền công do người sử dụng lao động trả mà người nộp thuế được hưởng dưới mọi hình thức như khoản tiền phí mua bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm không bắt buộc khác, tiền đóng góp quỹ hưu trí tự nguyện do người sử dụng lao động mua hoặc đóng góp cho người lao động đối với những sản phẩm bảo hiểm có tích lũy về phí bảo hiểm được tính vào thu nhập chịu thuế. Trường hợp người sử dụng lao động mua bảo hiểm nhân thọ, mua bảo hiểm không bắt buộc khác, đóng góp quỹ hưu trí tự nguyện cho người lao động mà những sản phẩm bảo hiểm đó không có tích luỹ về phí bảo hiểm thì không tính vào thu nhập chịu thuế của người lao động.

Đối với thu nhập từ chuyển nhượng vốn: áp dụng thống nhất chính sách thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng cổ phần, không phân biệt cổ phần của công ty đại chúng hay chưa phải công ty đại chúng như trước đây.

Về các khoản thu nhập được miễn thuế:

Tại Điều 3 Thông tư 111/2013/TT-BTC sửa đổi bố sung Khoản 1 Mục III Thông tư 84/2008/TT-BTC, thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản (bao gồm cả nhà ở hình thành trong tương lai, công trình xây dựng hình thành trong tương lai theo quy định pháp luật về kinh doanh bất động sản) giữa: vợ với chồng; cha đẻ, mẹ đẻ với con đẻ; cha nuôi, mẹ nuôi với con nuôi; cha chồng, mẹ chồng với con dâu; bố vợ, mẹ vợ với con rể; ông nội, bà nội với cháu nội; ông ngoại, bà ngoại với cháu ngoại; anh chị em ruột với nhau.

Bố sung thu nhập miễn thuế đối với thu nhập từ chuyển nhượng nhà ở, quyền sử dụng đất ở và tài sản gắn liền với đất ở của cá nhân trong trường hợp người chuyển nhượng chỉ có duy nhất một nhà ở, quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam có quyền sở hữu nhà ở, quyền sử dụng đất ở tính đến thời điểm chuyển nhượng tối thiểu là 183 ngày.

Bố sung tiền lương hưu do Quỹ bảo hiểm xã hội trả theo quy định của Luật Bảo hiểm xã hội; tiền lương hưu nhận được hàng tháng từ Quỹ hưu trí tự nguyện được miễn thuế thu nhập từ tiền lương, tiền công.

Bổ sung khoản học bổng nhận được từ tổ chức trong nước và ngoài nước bao gồm cả tiền sinh hoạt phí cũng được miễn thuế đối với thu nhập từ tiền lương, tiền công.

Về vấn đề cá nhân cư trú:

Tại Điều 7 Thông tư 111/2013/TT-BTC sửa đổi căn cứ tính thuế đối với thu nhập từ hoạt động bán hàng đa cấp. Theo đó, từ ngày 01/7/2013, tổ chức trả thu nhập cho cá nhân tham gia mạng lưới bán hàng đa cấp thực hiện khấu trừ thuế thu nhập cá nhân theo biểu thuế lũy tiến từng phần áp dụng đối với thu nhập từ hoạt động bán hàng đa cấp từ 9 triệu trở lên, thay cho việc khấu trừ theo tỷ lệ 10% đối với thu nhập từ 1 triệu đồng trở lên như trước đây.

Bên cạnh đó, tại Điều 7 Thông tư 111/2013/TT-BTC cũng đã sửa đối bổ sung nhiều nội dung để thuận tiện cho việc xác định số thuế phải nộp như: đơn giản Biểu tỷ lệ ấn định thu nhập chịu thuế của hộ kinh doanh từ 19 nhóm ngành nghề và theo 5 khu vực thành 4 nhóm ngành nghề, không phân biệt khu vực và thống nhất với thuế giá trị gia tăng. Hướng dẫn cụ thể việc quy đổi thu nhập từ tiền lương, tiền không bao gồm thuế thành thu nhập tính thuế để thống nhất thực hiện (trước đây còn có sự không thống nhất trong cách hiểu và thực hiện).

Thông tư 111/2013/TT-BTC cũng đã bố sung việc khấu trừ thuế đối với cá nhân nước ngoài đến Việt nam làm việc, áp dụng biểu thuế lũy tiến hoặc toàn phần để khấu trừ thuế đối với cá nhân người nước ngoài, do đó đã xác định khá chính xác số thuế phải nộp khi phát sinh, giảm các trường hợp phải quyết toán thuế, hoàn thuế vào cuối năm. Vấn đề này các văn bản về thuế TNCN trước đây không có hướng dẫn cụ thể, dẫn đến chưa thống nhất trong việc thực hiện.

Về vấn đề giảm trừ gia cảnh:

Sửa đổi, sổ sung tiết 3.1.2, điểm 3 Mục I Phần B Thông tư số 84/2008/TT-BTC ngày, nâng mức giảm trừ gia cảnh từ 4 triệu đồng/tháng lên 9 triệu dồng/tháng đối với người nộp thuế và từ 1,6 triệu đồng/tháng lên 3,6 triệu đồng/tháng đối với người phụ thuộc. Đồng thời khi đăng ký người phụ thuộc cơ quan thuế tự động cấp dựa trên thông tin có sẵn tại hồ sơ đăng ký giảm trừ gia cảnh mà không yêu cầu người nộp thuế phải cung cấp thêm bất kỳ một loại giấy tờ nào khác.

Về vấn đề khấu trừ thuế:

Tại Khoản 1 Điều 25 Thông tư số 111/2013/TT-BTC đã sửa đổi, bố sung Điều 1 Thông tư 113/2011/TT-BTC sửa đổi, bố sung Thông tư 62/2009/TT-BTC và Thông tư 84/TT-BTC thì từ ngày 01/7/2013 đối với cá nhân cư trú không ký hợp đồng lao động hoặc ký hợp đồng lao động dưới ba (03) tháng nâng mức ngưỡng trả thu nhập phải khấu trừ thuế 10% từ 1 triệu đồng lên 2 triệu đồng/1ần đối với cá nhân cư trú không ký hợp đồng lao động hoặc ký hợp đồng lao động dưới ba (03) tháng (không phân biệt cá nhân có hay chưa có mã số thuế) để phù hợp với mức giảm trừ gia cảnh cũng được điều chỉnh tăng. Đối với những cá nhân ký hợp đồng lao động trên 3 tháng nhưng huỷ bỏ hợp đồng giữa chừng thì cơ quan chi trả thu nhập vẫn thực hiện khấu trừ 10% trên tổng số thu nhập của cá nhân như trường hợp không ký hợp đồng lao động hoặc ký hợp đồng lao động dưới 3 tháng. Đồng thời để tạo thuận tiện trong việc cấp chứng từ khấu trừ cho cá nhân thì theo hướng dẫn Khoản 2 Điều 25 Thông tư 111/2013/TT-BTC đã đơn giản hoá việc cung cấp chứng từ, đối với cá nhân không ký hợp đồng lao động hoặc ký hợp đồng lao động dưới 3 tháng: cá nhân có quyền yêu cầu đơn vị chi trả cấp chứng từ khấu trừ cho mỗi lần khấu trừ thuế hoặc cấp một chứng từ khấu trừ cho nhiều lần khấu trừ thuế trong một kỳ tính thuế; đối với cá nhân ký hợp đồng lao động từ 3 tháng trở lên: tổ chức trả thu nhập chỉ cấp cho cá nhân một chứng khấu trừ trong một kỳ tính thuế.

Như vậy, Thông tư 111/2013/TT-BTC đã tạo thuận tiện cho tổ chức trả thu nhập khi khấn trừ do mức khấu trừ thống nhất, đồng thời sẽ giảm số lượng cá nhân làm thủ tục hoàn thuế TNCN do đã bị khấu trừ (10%) lớn hơn số thuế phải nộp trong năm.

Về Vấn đề khai thuế, quyết toán thuế và hoàn thuế

Thông tư số 111/2003/TT-BTC hướng dẫn việc giảm tần suất khai thuế như sau: chỉ áp dụng khai thuế theo tháng đối với tổ chức, cá nhân trả thu nhập phát sinh số thuế khấu trừ trong tháng của ít nhất một loại tờ khai thuế thu nhập cá nhân từ 50 triệu đồng trở lên (trước đây là từ 5 triệu đồng trở lên) trừ trường hợp khai thuế giá trị gia tăng theo quý; các trường hợp khác đều thực hiện khai thuế theo quý trừ các trường hợp khai thuế TNCN theo từng lần phát sinh như: thu nhập từ chuyển nhượng bất động sản, thu nhập từ đầu tư vốn của cá nhân cư trú, thừa kế quà tặng, trúng thưởng...; trường hợp trong tháng hoặc quý, tổ chức cá nhân trả thu nhập không phát sinh khấu trừ thuế TNCN thì không phải khai thuế để giảm tần suất khai thuế, đơn giản thủ tục hành chính, tại điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế là các tổ chức trả thu nhập.

Đối với cá nhân cư trú có thu nhập từ chuyển nhượng chứng khoán nộp thuế theo thuế suất 20% thì không phải đăng ký từ đầu năm với cơ quan thuế như trước.

Việc quyết toán thuế TNCN ở các văn bản hướng dẫn trước chưa rõ ràng, gây phiền hà cho người nộp thuế, nay Thông tư 111/2013/TT-BTC đã hướng dẫn rõ từng đối tượng, từng trường hợp cụ thể. Bên cạnh đó, Thông tư 111/2013/TT-BTC đã quy định 05 trường hợp không phải nộp quyết toán thuế TNCN, cụ thể:

- Cá nhân có số thuế phải nộp nhỏ hơn số thuế đã tạm nộp mà không có yêu cầu hoàn thuế hoặc bù trừ thuế vào kỳ sau.

- Cá nhân, hộ kinh doanh chỉ có một nguồn thu nhập từ kinh doanh đã thực hiện nộp thuế theo phương pháp khoán.

- Cá nhân, hộ gia đình chỉ có thu nhập từ việc cho thuê nhà, cho thuê quyền sử dụng đất đã thực hiện nộp thuế theo kê khai tại nơi có nhà, quyền sử dụng đất cho thuê.

- Cá nhân có thu nhập từ tiền lương, tiền công ký hợp đồng lao động từ ba (03) tháng trở lên tại một đơn vị mà có thêm thu nhập vãng lai ở các nơi khác bình quân tháng trong năm không quá 10 triệu đồng đã được đơn vị trả thu nhập khấu trừ thuế tại nguồn theo tỷ lệ 10% nếu không có yêu cầu thì không quyết toán thuế đối với phần thu nhập này.

- Cá nhân có thu nhập từ tiền lương, tiền công ký hợp đồng lao động từ ba (03) tháng trở lên tại một đơn vị mà có thêm thu nhập từ cho thuê nhà, cho thuê quyền sử dụng đất có doanh thu bình quân tháng trong năm không quá 20 triệu đồng đã nộp thuế tại nơi có nhà cho thuê, có quyền sử dụng đất cho thuê nếu không có yêu cầu thì không quyết toán thuế đối với phần thu nhập này.

Thông tư số 111/2013/TT-BTC đã đơn giản hoá thủ tục cho người nộp thuế, việc hoàn thuế được thực hiện theo hồ sơ quyết toán thuế, người nộp thuế không phải làm hồ sơ hoàn thuế; người nộp thuế trực tiếp khai thuế với cơ quan thuế được lựa chọn: hoàn thuế hoặc bù trừ số thuế nộp thừa vào số thuế phát sinh kỳ sau để giảm trường hợp phải đến cơ quan thuế để hoàn thuế;

Về hiệu lực thi hành:

Thông tư 111/2013/TT-BTC có hiệu lực thi hành từ ngày 01/10/2013. Tuy vậy, có một số vấn đề đã được Quốc hội thông qua và thực hiện ngay từ ngày 01/7/2013, một số vấn đề đó như sau:

- Áp dụng mức giảm trừ gia cảnh đối với cá nhân cư trú có thu nhập từ tiền lương, tiền công, từ kinh doanh như sau:

+ Giảm trừ cho bản thân người nộp thuế là 9 triệu đồng/tháng;

+ Giảm trừ cho mỗi người phụ thuộc thuộc diện được giảm trừ là 3,6 triệu đồng/tháng.

- Điều chỉnh quy định về điều kiện xác định cá nhân cư trú căn cứ thời hạn thuê nhà để ở trên hợp đồng thuê nhà là từ 183 ngày trở lên (thay vì từ 90 ngày trở lên theo quy định tại Nghị định số 100/2008/NĐ-CP ngày 8/9/2013 của Chính phủ).

- Tổ chức, cá nhân trả thu nhập cho cá nhân cư trú không ký hợp đồng lao động hoặc ký hợp đồng lao động dưới 03 tháng, thực hiện khấu trừ theo  theo tỷ lệ thống nhất là 10% đối với thu nhập từ 2.000.000 đồng trở lên/lần trả thu nhập (không phân biệt cá nhân có hay chưa có mã số thuế).

- Áp dụng thống nhất việc xác định thu nhập từ chuyển nhượng cổ phần không phân biệt cổ phần của công ty đại chúng hay chưa phải công ty đại chúng đều là chuyển nhượng chứng khoán.

- Bổ sung quy định về miễn thuế đối với cá nhân có thu nhập từ chuyển nhượng nhượng nhà ở, quyền sử dụng đất ở và tài sản gắn liền với đất ở của cá nhân trong trường hợp người chuyển nhượng chỉ có duy nhất một nhà ở, quyền sử dụng đất ở tại Việt Nam như sau:

+ Cá nhân phải có quyền sở hữu nhà ở, quyền sử dụng đất ở tính đến thời điểm chuyển nhượng tối thiểu là 183 ngày.

+ Các trường hợp chuyển nhượng nhà ở, công trình xây dựng hình thành trong tương lai không được miễn thuế thu nhập cá nhân theo diện nhà ở duy nhất.

- Các tổ chức, doanh nghiệp có mua hoặc đóng hộ cho người lao động các khoản tiền phí tích luỹ mua bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm không bắt buộc khác, tiền tích luỹ đóng góp quỹ hưu trí tự nguyện thì không cộng các khoản này vào thu nhập chịu thuế trong kỳ để xác định số thuế TNCN phải khấu trừ của cá nhân.

Việc giải quyết những tồn tại, vướng mắc về thuế thu nhập cá nhân phát sinh trước ngày 01 tháng 7 năm 2013 tiếp tục thực hiện theo quy định tại các văn bản hướng dẫn có hiệu lực cùng thời điểm.

Việc áp dụng tỷ lệ thu nhập chịu thuế ấn định đối với cá nhân kinh doanh theo hướng dẫn tại Điều 8 Thông tư 111/2013/TT-BTC được thực hiện thống nhất từ ngày 01 tháng 01 năm 2014.

Thông tư 111/2011/TT-BTC hướng dẫn thực hiện Nghị định số 65/2013/NĐ-CP của chính phú, sửa đổi chính sách thuế theo Luật sửa đội, bổ sung Luật thuế thu nhập cá nhân đã hoàn thiện chính sách thuế thu nhập cá nhân theo hướng đơn giản và tạo điều kiện thuận lợi cho người nộp thuế trong việc khai thuế, nộp thuế và hoàn thuế TNCN.

                    Thái Doãn Hồng